Humanista, nauczyciel, filolog, przedsiębiorca, patriota i aktywny działacz społeczny
Urodził się 3 kwietnia 1871 r. w Ostrowie Wielkopolskim jako syn Ludwika Szymańskiego i Cecylii z d. Paneckiej w rodzinie o polskich tradycjach patriotycznych (czynny udział w powstaniu listopadowym w 1831 r. i Wiośnie Ludów w 1848 r.). Ukończył gimnazjum w Krotoszynie (matura 8 marca 1893 r.). W okresie studiów aktywnie działał w polskich organizacjach studenckich, m. in. w „Lutni” we Wrocławiu. Studiował na wydziałach filozoficznych uniwersytetów we Wrocławiu, Fryburgu, Berlinie, Pradze oraz Petersburgu. 2 sierpnia 1899 r. uzyskał we Wrocławiu doktorat z filozofii za pracę pt. „Einiges uber Lermontov Damon - literarhistorische Abhandlung”. Po ukończeniu studiów, wobec obowiązujących w szkolnictwie w zaborze pruskim antypolskich ograniczeń, wyjechał do Galicji, gdzie poświęcił się zawodowi nauczycielskiemu. Początkowo zatrudnił się jako guwerner domowy w Wielkiej Wsi, a następnie został nauczycielem w szkole średniej w Nowym Sączu, gdzie po złożeniu przysięgi służbowej 6 września 1900 r. uczył języków obcych: niemieckiego i francuskiego. 18 kwietnia 1901 r. nostryfikował doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim, a 30 maja 1902 r. zdał w Krakowie egzamin uprawniający do pracy pedagogicznej. W latach 1902-1903 pracował jako nauczyciel i profesor w Wyższej Szkole Realnej we Lwowie oraz w Szkole Realnej w Tarnowie, a następnie aż do 1918 r. w Szkole Realnej w Stanisławowie.
Po przyjeździe do Galicji wstąpił do Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, którego celem było podnoszenie sprawności fizycznych i duchowych oraz rozbudzanie ducha narodowego i obywatelskiego. Przynależność do organizacji „Sokół” kontynuował do końca swego pobytu w Galicji, jak również i po powrocie do Poznania w 1919 r.
W roku 1904 żeni się w Czerniowcach z Anną z d. Dawidowicz, córką Grzegorza i Klementyny z d. Manugiewicz, nauczycielką. Mają troje dzieci: Klementynę Cecylię (ur. 1905 r.), Bronisławę Marię (ur. 1907 r.) oraz Kazimierza Ludwika (ur. 1909 r.).
Zygmunt Szymański miał szerokie zainteresowania; jedną z jego pasji była poezja polska. W 1907 r. pod pseudonimem Zygmunt Orla wydał zbiór wierszy pt. „Na swojej ziemi”, którego tematyka związana była z ziemią wielkopolską. II wojna światowa przeszkodziła mu w wydaniu przygotowanego poematu historycznego pt. „Drogi i ścieżki”, w którym opisywał okres po wyzwoleniu kraju po I wojnie światowej. Szczególnie interesował się polskim malarstwem oraz myślistwem.
Wybuch I wojny światowej zastał rodzinę Szymańskich w majątku Kadłubiska-Eterlówka koło Zaleszczyk na Bukowinie, przez którą wielokrotnie przechodził front. W 1917 r. Szymańscy wyjechali do Stanisławowa.
W 1919 r. Zygmunt Szymański przeniósł się wraz z rodziną do Poznania (ul. Prusa 4), gdzie podjął pracę jako radca ministerialny w Departamencie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po scentralizowaniu tej instytucji w Warszawie zdecydował się na pozostanie w Poznaniu, kontynuując swą działalność pedagogiczną jako nauczyciel języka francuskiego w gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego, którego był jednym z założycieli. Pracował również w gimnazjum im. J. Paderewskiego.
W 1921 r. zaangażował się czynnie w konflikt dotyczący metodyki wychowawczo-dydaktycznej, który nurtował w tamtych czasach ówczesną kadrę nauczycielską, reprezentującą różne poglądy nawiązujące do metod praktykowanych w dwóch zaborach. W konsekwencji Zygmunt Szymański podjął decyzję o wycofaniu się z pracy w szkolnictwie, rezygnując tym samym z należnych mu praw do emerytury. Rozpoczął wówczas nowy etap swojej działalności, tym razem jako przedsiębiorca.
Po sprzedaży majątku ziemskiego Kadłubiska-Eterlówka kupił majątek Józefat koło Brodnicy na Pomorzu o powierzchni ponad 1100 mórg. Dojeżdżał tam z Poznania, a majątek prowadził rządca. W 1923 r. pożar zniszczył wszystkie zabudowania należące do majątku oraz całoroczne zbiory. Po pożarze budynki zostały odbudowane, a następnie Józefat sprzedano. Z. Szymański kupił wówczas ok. 150-hektarowy majątek Rudnicze pod Poznaniem, w skład którego wchodził dwór z 6-hektarowym parkiem, cegielnia i folwark.
Cegielnia zarządzana przez dra Zygmunta Szymańskiego stała się jedną z największych i najbardziej wydajnych w Wielkopolsce. Pomimo kryzysu w 1929 r. utrzymywała bez zmian stan zatrudnienia. Kiedy brakowało środków finansowych na wypłaty właściciel umożliwiał pracownikom nabywanie parcel ze swoich gruntów i materiałów budowlanych produkowanych w cegielni na budowę domów (na tzw. odrobek). W efekcie powstała kolonia domków jedno- i dwurodzinnych na pograniczu Rudnicze-Junikowo, które szczęśliwie przetrwały II wojnę światową, ratując wieloletnie oszczędności rodzin robotniczych. Doceniając zasługi dra Zygmunta Szymańskiego mieszkańcy nazwali główną ulicę swojego osiedla jego imieniem (obecnie ulica Rybnicka).
Jako wyraz uznania za niecodzienne metody prowadzenia gospodarki oraz ogromną odpowiedzialność społeczną okazywaną w najtrudniejszych warunkach, powołano dra Szymańskiego na stanowisko przewodniczącego Związku Cegielni, gdzie z właściwą sobie prawością charakteru zwalczał aktywnie wszelkie nieprawidłowości. W tym samym okresie ostrego kryzysu gospodarczego w 1929 r. ufundował trzy stypendia dla polskich studentów w Gdańsku. Byli to Henryk Zalewski, Marian Szeląg oraz Zbigniew Zieliński, który po II wojnie światowej został projektantem i rekonstruktorem Starego Rynku w Poznaniu.
Dla popieranego z całym zaangażowaniem stowarzyszenia „Sokół” Zygmunt Szymański urządził na terenie cegielni nowoczesną salę gimnastyczną. W 1935 r. w ramach wszechstronnej działalności rolniczej zorganizowano na folwarku produkcję i dystrybucję higienicznego mleka dla niemowląt. Została też założona wielkoobszarowa plantacja szparagów, a także zalesione zostały sąsiednie piaszczyste tereny; las ten po wojnie został wycięty przez wojsko.
Wybuch wojny w 1939 r. zastał Z. Szymańskiego w Poznaniu. Wyrzucony przez okupanta z własnego domu i cegielni został wysiedlony do Żabikowa pod Poznaniem, gdzie mieszkał do zakończenia wojny. Przez cały ten okres cegielnia pozostawała pod zarządem niemieckim, a produkcja cegieł trwała do 1943 roku. We wrześniu 1945 r. Z. Szymański rozpoczął odbudowę zrujnowanej przez działania wojenne cegielni i uruchomił produkcję unikatowej wówczas cegły, która posłużyła do odbudowy katedry poznańskiej i innych zabytków. W 1950 r. cegielnia została przejęta przez państwo, przechodząc pod Zarząd Centralny Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych. Fakt ten nie pozostał bez wpływu na stan zdrowia Zygmunta Szymańskiego i pośrednio stał się przyczyną jego zgonu.
Zygmunt Szymański zmarł w czerwcu 1953 r. i został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu na Górczynie w Poznaniu.
Źródło: Opracowanie rodzinne
